تاتوره، گیاهی سمی اما با خواص دارویی زیاد

در ابتدای این مقاله تأکید می‌کنیم که هرگونه استفاده از گیاه یا دمنوش تاتوره باید با دستور پزشک انجام شود.

از آنجا که گیاه تاتوره یک گیاه به‌شدت سمی ولی در عین حال دارویی است و چون تفاوت بین دوزهای دارویی و دوزهای خطرآفرین برای جان انسان بسیار نزدیک است، لذا حتماً در مورد مصرف دمنوش تاتوره از پزشک متخصص کسب دستور کنید.

تاتوره چیست؟

نام علمی گیاه تاتوره Datura stramonium L است و به آن Jimsonweed گفته می‌شود.

این گیاه، داتوره، طاطوره، تاتوله، نوارالفدی و نفیر نیز  نامیده شده است.

بومی آمریکای شمالی و بنا به قولی آمریکای مرکزی است و سرخپوستان از آن در جشن بلوغ و مناسبت‌های دیگر خود استفاده می‌کرده‌اند.

نوع این گیاه علف است اما جزو تیره‌ی سیب ‌زمینی‌ها محسوب می‌شود و  قسمت‌های مورد استفاده‌ی آن عبارت از برگ‌ها و دانه‌های آن هستند.

 این گیاه، یک ‌ساله بوده و ارتفاع آن به پنجاه تا دویست سانتی‌متر می‌رسد و در حال حاضر در همه‌ی دنیا یافت می‌شود.

در مناطق بایر و کنار جاده‌ها و در ارتفاعات کم و متوسط می‌روید و خاک مناسب برای آن خاک غنی شنی یا خاک آهکی با منطقه‌ای باز و آفتابی است.

نوعی از آن در ایران وجود دارد که به نام‌های تاتوله، جوزماش، نبات اهریمنی و علف شیطان موسوم است.

یک روایت تاریخی در مورد علف تاتوره

تاتوره از اواسط قرن شانزدهم در اسپانیا شناسایی شده بود.

نویسنده‌ای به نام «رابرت بورلی، جونیور» (Robert Beverley, Jr) در کتابی به نام «تاریخ ویرجینیا» نوشته است: در سال 1676 میلادی، سربازان انگلیسی برای سرکوب شورشی موسوم به «شورش بیکن» در ویرجینیای آمریکا از این ماده به‌عنوان ماده‌ای مخدر که به آن‌ها حالتی غیرعادی می‌داد استفاده کردند.

سایر ویژگی‌های تاتوره

تاتوره شاخه زنی زیاد و برگ‌های بیضی شکلی دارد که به شکل دندانه دار و بدبو هستند. گل تاتوره سفید رنگ، قیفی شکل و بزرگ است.

هنگام چیدن تاتوره باید احتیاط زیادی کرد چون سمی است.

میوه‌ی آن به کپسولی بزرگ شبیه است که با شکافی از جهت طول باز می‌شود و روی آن تیغ‌های زیادی وجود دارد و درونش دانه‌هایی سیاه رنگ دیده می‌شود و اگر کمی از برگ تازه‌ی آن را له کنید، بویی تهوع آور و بد از آن بر خواهد خاست.

گیاه تاتوره در طب سنتی

• تاتوره جزو گیاهان داروئی محسوب می‌شود.
• از این گیاه ماده‌ای به نام «آتروپین» استخراج می‌شود که خاصیت ضد زهر دارد.
• نکته‌ی جالب اینجاست که خود علف تاتوره گیاهی سمی است.
• طعم آن تلخ و ترش است.
• برگ‌های این گیاه با ایجاد حرارت تا 50 درجه خشک می‌شود.
• یکی دیگر از روش‌های خشک کردن این گیاه، قرار دادن آن در سایه است.
• در طب سنتی از آن برای درمانِ سیاه سرفه، سرفه‌های عصبی، دردهای عصبی، تشنج، بی‌اختیاریِ دفع ادرار و نقرس استفاده شده است.
• در برخی منابع اشاره شده که به‌صورت سیگار برای کم کردن اثرات آسم به کار برده شده.

مواد مؤثر دارویی

در کتاب «گزیده‌ی گیاهان دارویی»  تألیف «دکتر سید هادی صمصام شریعت» مواد مؤثرِ داروییِ تاتوره به این شرح نوشته شده است:

«هیوسیامین (آتروپین)، هیوسین (اسکوپولامین)، املاح معدنی و مقدار کمی اسانس، تانن، داتوجنین، داتوجن»

خواص دمنوش تاتوره

در همان کتاب، خواص زیر برای این گیاه ذکر شده:

«ضد اسپاسم، آنتی کولی نرژیک است و در درمان سرفه و بیماری‌های آسم و پارکینسون نیز به کار می‌رود.»

در منابعی دیگر برای آنفولانزا و آنفولانزای خوکی و برخی ناراحتی‌های اعصاب نیز مفید ذکر شده است.

میزان مصرف دمنوش تاتوره

در صفحه‌ی 101 همان منبع، مقدار و دستور مصرف آن 2/0 – 06/0 گرم روزی سه بار به‌صورت دم‌کرده نوشته شده است.

در منبع فوق‌الذکر تأکید شده که مصرف دمنوش تاتوره باید تحت نظر پزشک انجام شود و خانم‌های شیرده و باردار نباید آن را مصرف کنند.

در مورد دوز مصرفی در منابع علمی جهانی نوشته شده که دستور خاصی برای آن وجود ندارد و باید پزشک داروساز نسبت به شرایط فیزیکی و موارد فرد، میزان آن را تعیین کند.

عوارض دمنوش تاتوره

ماده سمی تاتوره «داتورین» نام دارد که از سه آلکالوئید «آتروپین»، «هیوسیامین» و «اسکوپولامین» تشکیل شده.

مشکلاتی مانند خشکی دهان و گلو، مشکلات بینایی، تپش قلب، تنگی نفس و استفراغ از علایم مسمومیت با این گیاه است که می‌تواند حتی به مرگ منجر شود.

مصرف این گیاه بخصوص برای کودکان و زنان باردار و دارندگان ناراحتی‌های قلبی، ناراحتی‌های گوارشی، یبوست، تب و ناراحتی مری، انواع فتق، برخی ناراحتی‌های چشم و مبتلایان به احتباس ادرار بسیار خطرناک است.

در برخی منابع برای درمان مسمومیت ناشی از آن استفاده از مواد تهوع‌آور، قهوه‌ی غلیظ و ضد سم‌هایی نظیر «مورفین» یا «پیلوکارپین» توصیه شده است.(در صورت مسمومیت با تاتوره بلافاصله با پزشک مشورت کنید.)

در منابعی دیگر گفته شده که تاتوره مواد مخدر می‌تواند محسوب شود و استفاده از آن برای ایجاد توهم و سرخوشی خطرناک و اعتیاد آور است.

مواد موجود در این علف بر سیستم عصبی انسان تأثیر گذاشته و برخی حرکات ارادی را به حالت غیرارادی در می‌آورد.

و در نهایت مهمترین نکاتی که باید در مورد این گیاه بدانیم:

• نام علمی گیاه تاتوره (Datura stramonium L) است و به آن Jimsonweed گفته می‌شود.
• قسمت‌های مورد استفاده‌ی آن عبارت از برگ‌ها و دانه‌های آن هستند.
• به‌هیچ‌عنوان نباید از آن بدون دستور پزشک داروساز استفاده کرد.
• عوارض آن مشکلاتی مانند خشکی دهان و گلو، مشکلات بینایی، تپش قلب، تنگی نفس و استفراغ و توهم و دوبینی است و می‌تواند حتی به مرگ منجر شود.
• در برخی موارد می‌تواند اعتیادآور باشد.
• کودکان، زنان شیرده و باردار و برخی از بیماران که در متن مقاله توضیح داده شده نباید آن را مصرف کنند.
• در طب سنتی از آن برای درمان، سیاه سرفه، سرفه‌های عصبی، دردهای عصبی، تشنج، بی‌اختیاری دفع ادرار و نقرس استفاده شده.
• در منابع جدیدتر، ذکر شده که ضد اسپاسم، آنتی کولی نرژیک است و در درمان سرفه و بیماری‌های آسم و پارکینسون، آنفولانزا و آنفولانزای خوکی نیز به کار می‌رود و بااینکه خودش سمی است ولی برای برخی موارد خاصیت ضد سم دارد.

جمع بندی