مریم گلی: خواص، روش مصرف و عوارض جانبی

مریم گلی گیاهی همیشه سبز چند ساله می باشد. این گیاه حدود 900 گونه با نام مریم گلی دارد که این نوع معمولی مهمترین آنهاست و از نظر رنگ، گل و برگ متغیر می باشد. این گیاه قدیمی دارای گلهای آبی و مایل به زرد، برگهای مایل به خاکستری که پوشیده از موهای ریز به نام تریکوم است. برگها در قسمت بالایی زنگ زده است و به دلیل وجود موهای ریز فراوان، قسمت زیر آن سفید است. در نوع جدید آن برگها با رنگ های زرد، بنفش و قرمز دیده می شوند. این گیاه پر مصرف، دارای ساقه های چوبی و دانه های تقریبا کروی شکل می باشد.

• نام علمی : Salvia officinalis
• خانواده : نعناعیان (Lamiaceae)
• بومی : منطقه مدیترانه

این گیاه در بسیاری از مناطق جهان وجود دارد اما مریم گلی، بومی منطقه مدیترانه است. این گیاه از سالهای دور استفاده دارویی و غذایی داشته است. رومیان آن را ” گیاه مقدس” می نامیدند و در آیین های مذهبی استفاده می کردند. به طور کلی از زمانهای بسیار قدیم این گیاه برای مراقبت از مو، افزایش باروری، درمان مشکلات عصبی و روحی، درمان نیش مار، التهاب زبان، گلو و دهان، دوری از شر و کاهش تب استفاده داشته است.  تئوفراستوس طبیب، ستاره شناس، کیمیاگر و گیاه شناس سوئیسی – آلمانی در دوران رنسانس دو نوع مریم گلی را شناسایی کرد. نوع اول اسفاکوس که یک گیاه زیر آب وحشی بود و نوع دوم که رومیان آن را با نام بزاق می خواندند با نام Pliny Elder که مصارفی مانند بی حس کننده موضعی برای پوست، ادرار آور و …. داشته است. “والافید استرابو” در شعر خود “هورتولوس” ( باغ هزار تو) نامیده که درمان بسیاری از بیماریها و دارای رایحه ای شیرین است، یاد کرده است. و اسم مریم گلی را با استفاده از ریشه یونانی آن ” للیفاگوس” نامید. در انگلیس استفاده از این گیاه به همراه آویشن، جعفری و رزماری توصیه می شود. در مصر به عنوان عطر در چای سیاه استفاده می شود و البته خود به تنهایی به عنوان نوشیدنی گیاهی قابل مصرف است.

موارد استفاده مریم گلی در صنعت غذایی

به دلیل دارا بودن طعم تند و تیز، به اکثر غذاهای خوش طعم افزوده می شود و جزء مواد تشکیل دهنده مهم در اغلب غذاها و نیز در آماده سازی و فراوری گوشت به کار می رود.

خواص گیاه مریم گلی

در طب سنتی از مریم گلی در درمان نقرس، تشنج، زخم، سرگیجه، روماتیسم، قند خون، التهاب، لرزش، اسهال و فلج استفاده می شود.

طبق تحقیقات نوین از این گیاه به عنوان داروی ضد سرطان، آنتی اکسیدان، ضد عفونی کننده، ضد التهاب، ضد دمانس (زوال عقل)، هیپولیپیدمی ( بالا بودن چربی) و هیپوگلیسمی ( قند خون پایین) کاربرد دارد. در ادامه توضیحاتی در مورد برخی خواص این گیاه تند و تیز می دهیم.

1) کمک به هضم غذا و سیستم گوارش

اسیدی به نام رزمارینیک در مریم گلی وجود دارد که به حالت ضد التهاب برای معده عمل می کند. در نتیجه از اسپاسم معده، التهاب در سراسر روده، ایجاد اسهال و ورم معده در بیماران به طور چشمگیری جلوگیری می کند.

2) جلوگیری از موکوزیت دهانی

موکوزیت یا زخم های دهانی دردناک یکی از عوارض ایجاد شده پس از پرتو درمانی و شیمی درمانی است. در سال 2016 از گروهی از بیماران که تحت شیمی درمانی قرار گرفته بودند، خواسته شد علاوه بر مراقبتهای معمول دهان و دندان، از چای مریم گلی، نعناع و آویشن برای شستشو دهان استفاده کنند. در روز پنجم و چهاردهم که وضعیت این بیماران مورد بررسی قرار گرفت مشاهده شد در افرای که دهان خود را با این محلول شست و شو داده بودند ایجاد موکوزیت کمتر از گروهی بود که از این محلول استفاده نکرده بودند. حتی افرادی که از این محلول استفاده کرده بودند به طور کامل در روز 5 دچار موکوزیت نشده بودند.  

3) ضد سرطان

تحقیقات زیاد، محققین را به این نتیجه رسانده است که نوشیدن چای مریم گلی از سرطان های روده بزرگ، پستان، رحم و برخی از انواع دیگر سرطان ها جلوگیری می کند.

4) تقویت موها

شواهد علمی در مورد اثرات مریم گلی بر موها وجود ندارد، اما گروهی از طرفداران این گیاه معتقد هستند که شستشوی موها با ترکیب چای مریم گلی و چای سیاه یا رزماری سبب افزایش رشد مو و رنگ شدن موهای خاکستری به طور موقت خواهد شد. (( برای اینکه این مورد را انجام دهید و نتیجه را ببینید باید چای خنک شده مریم گلی را بر روی موهای خاکستری اسپری کنید و به مدت 5 الی 10 روی موها بماند و سپس شستشو دهید))

5) کاهش کلسترول

در سال 2009 میلادی نتیجه مطالعه کوچکی اعلام شد که گروهی از مبتلایان به کلسترول LDL بالا پس از 4 هفته که به طور منظم از چای مریم گلی استفاده کرده بودند این نوع کلسترول در آنها کاهش یافته بود. محققین در این مطالعه به این نتیجه رسیدند که مصرف این چای سبب افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی در بدن شده است.

6) کنترل دیابت

تقریبا کلیه پژوهشگران متفق القول هستند که مریم گلی آزاد سازی قند ذخیره شده در کبد را منظم نموده و در نتیجه از نوسانات شدید قند خون جلوگیری کرده و از بروز دیابت نوع 2 و یا حداقل کمک به کنترل قند در افراد دیابتی خواهد نمود.

7) کم شدن حالت گر گرفتگی و تعریق در دوران یائسگی

در مطالعه ای مقدماتی که در مجله پیشرفت های درمانی (Advances in Therapy ) انتشار یافت حاکی از این مطلب بود که پژوهشگران از 71 زن یائسه خواستند که در طول 8 هفته، روزانه یک قرص برگ مریم گلی تازه مصرف کنند. در پایان دریافتند که میزان گرگرفتگی در 50% از زنان پس از 4 هفته و 64% پس از 8 هفته کاهش یافته است. طبق برخی شواهد محققین به این نتیجه رسیدند که برگ مریم گلی سبب کاهش گرگرفتگی، تعریق بیش ازحد و تعریق شبانه می شود.

8) مراقبت از پوست

اگر از برگ های مریم گلی مرهم موضعی و یا تنتور ( در اصطلاح پزشکی به مایعی گفته می شود که از تاثیر اتر و یا الکل بر جوهرهای مواد معدنی، حیوانی یا گیاهی به دست می آید) گیاهی آماده کرده و به طور مرتب روی مناطق آسیب دیده و یا ملتهب پوست گذارده، کمک به درمان مشکلات پوستی مانند اگزما، آکنه و پسوریازیس خواهد نمود.

9) تقویت سیستم ایمنی بدن

علیرغم اینکه ما می اندیشیم که انواع باکتریها از دهان و بینی وارد بدن ما می شوند اما پوست هم بسیار در جذب باکتریها مهم می باشد. مریم گلی دارای خاصیت ضد میکروبی است در نتیجه اگر از این گیاه، تنتور و یا مرهم تهیه کنیم و به صورت موضعی بر روی پوست بمالیم از ورود عفونتهای ویروسی و باکتریایی به بدن جلوگیری می کند.

10) کمک به سلامت استخوانها

ویتامین K به میزان فراوانی در مریم گلی وجود دارد. این ویتامین ضروری برای بدن، در غذاهای فراوانی متاسفانه وجود ندارد در نتیجه اگر نشانه های اولیه پوکی استخوان را مشاهده کردید و یا دچار بالا رفتن سن شده اید می توانید به آسانی با مصرف روزانه برگ مریم گلی به میزان 27% به جذب ویتامین K مورد نیاز بدن کمک کنید.

11) جلوگیری از آلزایمر

یکی از خواص مریم گلی، محرک عملکردهای مغزی می باشد و سبب افزایش قدرت حافظه و تمرکز می شود. در حال حاضر تحقیقات پیرامون کاربرد این گیاه برای کمک به درمان اختلالات شناختی مانند زوال عقل و آلزایمر ادامه دارد. اما پژوهشگران تقریبا به این نتیجه رسیده اند که مصرف عصاره و عطر آن که سبب تحریک مسیرهای عصبی می شود می تواند در پیری ذهن را جوان نگاه دارد.

12) درمان التهاب

فلائونیدها و ترکیبات فنلی موجود در گیاه مریم گلی خاصیت ضد التهابی در قسمتهای مختلف بدن ایجاد می کند. التهابات در مجاری گوارشی و تنفسی را می توان با کمک چای و دم کرده آن از بین برد. استفاده از خیسانده برگ ها و یا تنتور این گیاه در درمان التهابات و مشکلاتی مانند نقرس و آرتروز بسیار کمک می کند.

13) خواص آنتی اکسیدانی

ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در گیاه مریم گلی مانند آپی ژنین، رزمارینیک اسید و لوتئولین رادیکال های آزاد را خنثی می کنند. رادیکال های آزاد سبب بسیاری از بیماری ها مانند ایجاد استرس اکسیداتیو در سیستم بدن، قلب، مفاصل، مغز و عضلات می شوند و این خاصیت گیاه مورد بحث می تواند در درمان این گونه بیماریها کمک کند.

14) درمان و افزایش قدرت ذهنی و شناختی

تحقیقات پژوهشگران حاکی از اینست که خوردن و یا استنشاق مقدار کمی از مریم گلی سبب تقویت حافظه، افزایش تمرکز، قدرت یادآوری و توجه به موضوع خاص می شود. اگر مقدار اندکی از گیاه را به رژیم غذایی خود بیافزایید کمک فراوانی به توانایی مغزی خواهید کرد.

طرز تهیه دمنوش مریم گلی

برای تهیه این نوع چای، ابتدا یک قاشق غذاخوری برگ خشک شده گیاه و یا دو قاشق غذاخوری برگ تازه آن را دریک لیوان آب تقریبا جوش ریخته و سپس درب لیوان را پوشانده. با گذشت چند دقیقه محلول لیوان را صاف کرده و میل کنید.

خواص دمنوش مریم گلی

طبق تحقیقاتی هواداران، اعتقاد دارند که این چای که از برگ گیاه مریم گلی معمولی تهیه می شود، سبب کاهش وزن و برطرف کردن برخی از مشکلات سلامتی و نیز سبب تقویت مو خواهد شد.

از خواص تایید شده گیاه باید به این موارد اشاره نماییم:

هایپرهیدروسیس ( تعرق بیش از حد بدن) – برطرف کردن سوزش سر دل – زوال شخصیتی مربوط به سن – بی خوابی – گر گرفتگی و همچنین غرغره کردن این چای از روش های قدیمی برای کمک به گلودرد و سرفه است.

عوارض جانبی گیاه مریم گلی

دو ماده توژون و کافور در مریم گلی موجود است. کافور و توژون عطرهای گیاهی و روغنی هستند که اگر در میزان زیاد، به حالت خوراکی مصرف شوند، به طور کلی خطراتی جدی مانند آسیب به اندام ها و تشنج ایجاد خواهد نمود. در نتیجه مصرف آن را به دلیل اینکه در مواد خوراکی استفاده می شود باید با میزان مجاز استفاده شود تا دچار عارضه ای نشویم.

البته هنوز میزان مجازی اعلام نشده اما طبق اعلام کمیته محصولات دارویی گیاهیِ آژانس داروهای اروپای اتحادیه‌ی اروپا، برای داروسازی، میزان 6 میلی گرم توژون به عنوان حد مجاز و امن است.

نتیجه مطالعات مقدماتی گروهی از محققین در مجله Chemical Central” اعلام شده است مبنی بر اینکه روزانه مصرف 3 تا 6 فنجان چای مریم گلی هیچگونه مشکلی ایجاد نخواهد کرد و حالت سمی بوجود نخواهد آورد. اما در جایی دیگر این میزان را بالا دانسته اند و متذکر شده اند که میزان مصرف باید کمتر از این مقدار باشد. محققین اعلام داشته اند که در چای خوراکی میانگین توزون و کافور به ترتیب 4/4 و 7/16 میلی گرم در لیتر و در چای دارویی 3/11 و 4/25 میلی گرم در لیتر است. به طور کلی باید گفت که میزان توژون و کافور و سایر ترکیبات موجود در چای مریم گلی بستگی مانند مراحل تولید، مانند برداشت، خشک کردن و عصاره گیری و همچنین زمان دم کشیدن چای بسیار متغیر می باشد. گاهی زنان شیر ده برای اینکه فرزند خود را از شیر بگیرند و یا به هر دلیلی از مریم گلی برای کم شدن شیر استفاده می کنند، اما باید قبل از اقدام حتما با پزشک مشورت کنند.

زنان باردار هم از مصرف زیاد خودداری کنند زیرا سبب انقباضات رحمی خواهد شد.

افرادی که مشکلات هورمونی دارند منع مصرف دارند. استفاده از مریم گلی در میزان بالا با داروهایی مانند داروهای ضد تشنج، آرامبخش ها و داروهای دیابت تداخل دارویی ایجاد می کند.  

انواع مریم گلی

 Salvia officinalis  یا مریم گلی معمولی یک نوع از این گیاه است که برای تهیه بیشتر چای های کیسه ای مریم گلی، استفاده می شود، و در اغلب فروشگاههای مواد غذایی به آسانی یافت می شود. این نوع معمولی را نباید با انواع دیگر آن اشتباه گرفت زیرا با خطراتی مواجه خواهید شد. به عنوان مثال مریم گلی مقدس (Salvia divinorum) خاصیت توهم زایی دارد و در برخی از فرهنگ های بومی برای اهداف مذهبی استفاده می شود. نوع دیگر مریم گلی سفید (Salvia apiana) که گیاه بومی قسمتهایی از مکزیک و جنوب کالیفرنیا است به عنوان بخور سوزانده در مراسم تطهیر به کار می رود.

مریم گلی معمولی گیاهی آلرژیک نیست اما به دلیل اینکه این گیاه از خانواده نعناعیان است بهتر است کسانی که به گروه گیاهان نعناعیان واکنش های حساسیت زا دارند در رابطه با مصرف آن به هر شکل در رژیم غذایی خود با پزشک مشورت کنند. از مصرف مریم گلی به طور منظم و در مقدار بالا به دلیل وجود کافور و توژون در این گیاه خودداری نمایید.