بحث انواع عسل و تعریفهای متفاوتی که از آن میشود تا حدی سردرگم کننده است؛ با این همه در این مقاله سعی کردهایم به مشخصترین و خلاصهترین شکل ممکن شما را با انواع عسل و ازجمله عسلهای طبیعی و خواص آنها آشنا کنیم. همچنین میتوانید خلاصهی مطالب این مقاله را در قسمت جمعبندی، راحتتر به خاطر بسپارید. با چای مارکت همراه باشید.
انواع عسل بر طبق چه معیاری؟!
اگر اصلیترین منابع معتبر در مورد انواع عسل را بررسی کنید؛ متوجه خواهید شد که در همهی دنیا و نیز ایران، عسل طبیعی را اغلب با چهار معیار تقسیمبندی میکنند: 1- معیار زمانی 2- معیار مکانی 3- معیار نوع گل 4- معیار ترکیبات.
انواع عسل با توجه به زمان آن
عسل بهاره
این نوع عسل، حاصل جمعآوری شهد گلها توسط زنبورهای عسل در اوایل بهار از نباتات بهاری و شکوفههای درختان میوه است. بهطور سنتی گفته میشود که این مرحله تا شکفتن گلهای درختچههای اقاقیا ادامه دارد. مشهورترین عسلهای بهاره عبارتند از عسل اقاقیا و عسل مرکبات.
اکثر عسلهای بهاره از درختان مرکبات ازجمله نارنج و پرتقال هستند. ویژگیهای عمومی عسل بهاره در درمان افسردگی، انگلهای دستگاه گوارشی، سرطان و حساسیت است و در درمان دردهای معده، نفخ، سرفههای شدید و سکسکه توصیه میشود و خاصیت آرامبخش نیز دارد.
عسل پاییزی
عسل بهدست آمده از آن تعداد از گیاهان تابستانی و پاییزه است که بعد از اقاقیا رشد میکنند. ازجمله مشهورترین عسلهای پاییزی عبارتاند از: عسل آویشن، عسل اسپرس، عسل گون.
خواص عمومی عسل پاییزه عبارت است از: آنتیاکسیدان بودن (ضد سرطان)، کاهشدهندهی فشارخون، ضد سرماخوردگی، تقویتکنندهی رشد مو، التیام دهندهی سوختگی و زخمهای عمیق، افزایشدهندهی هوش کودکان، خونساز و تصفیهکنندهی خون، تببر و تقویتکنندهی قوای بدن.
برای انتخاب دقیقتر و تخصصیتر عسل معیارهای دیگری را که در ادامه خواهیم گفت را نیز در نظر بگیرید.
این موضوع که عسل بهاره بهتر است یا عسل پاییزه، درمجموع بستگی به نیاز اصلی شما به خواص هر یک از این دو نوع عسل دارد.
انواع عسل با توجه به مکان آن
در این نوع طبقهبندی، نوع عسل با نام منطقهای که در آنجا تولید شده شناخته میشود. نام برخی از مهمترینشان در ایران عبارتاند از:
عسل شمال
یکی از انواع عسل که اغلب از شکوفههای مرکباتی همچون بهارنارنج، پرتقال و لیمو است.
عسل مرکبات بسیار آرامشبخش و ضد اسپاسم (گرفتگی عضلات) است و برای تقویت حافظه، تقویت معده (بادشکن)، مقابله با انگلهای روده، تصفیهی خون، درمان ناراحتیهای صفرا، کاهش کلسترول و پیشگیری از سرطان، مفید است.
رنگ عسل مرکبات، زردِ کمرنگ و دارای بوی کم است و فصل برداشت آن در فروردینماه است. توجه داشته باشید که رنگ عسل جنگلی مازندران اغلب زردِ مایل به سبز است.
عسل لار
بخشی از پوشش گیاهی منطقهی لار شامل درخت «کنار» است که مهمترین ویژگیهای عسل حاصل از آن درمان بیماریهای کبد، زخم معده، عفونتهای تنفسی، مشکلات هاضمه، یبوست، سوءتغذیه و تقویت قوای جنسی است. رنگ تقریباً عقیقی یا کهربایی تیره دارد.
در مورد خواص درمانی عسل کنار تأکید زیادی میشود.
عسل دماوند
زنبورهای دماوند معمولاً سالانه به نقاط گرمسیری منتقل و از گلهای نقاط گرمسیری تغذیه شده و سپس بعد از بهار به دماوند بازگردانده شده و از گلهای درختان میوه، گون و آویشن تولید شهد میکنند.
عسل گون در درمان التهاب، آلرژی و سرماخوردگی بسیار مفید است و آنتیاکسیدان بوده و خاصیت ضد سرطان دارد.
عسل آویشن، آنتیاکسیدان و ضد باکتری و علاج سرفه است و انرژیزاست. عسل آویشن سیستم ایمنی بدن را نیز تقویت میکند و بوی خاص، زیاد و طعمی قوی دارد.
خواص عسل مرکبات نیز پیشتر توضیح داده شد.
عسل سبلان
یکی از انواع عسل است که شهرت زیادی دارد. دامنههای کوه سبلان دارای تنوع پوشش گیاهی است ولی اصلیترین گیاهان و گلهای آن را گون، آویشن و بابونه تشکیل میدهند؛ بنابراین اگر مجموعی از خواص این سه گیاه موردنظر و نیازتان بود؛ عسل سبلان را در نظر داشته باشید.
خواص عمومی عسل سبلان عبارت است از: ضدعفونی کردن دستگاه گوارش، التیام زخم معده و درمان بیماریهایی مانند ناراحتیهای عصبی، قلبی و استخوانی.
عسل تکاب
پوششش گیاهی این منطقه متنوع است. گاهی نیز عسل آویشن آن یافت میشود. مهمترین خواص عمومی عسل تکاب عبارتاند از: درمان آنفولانزا، گلودرد، کمخونی، بیخوابی، ترشی و سردی معده. عسل تکاب برای تقویت اعصاب نیز بسیار مفید است.
عسل کردستان
پوشش گیاهی مختلفی در این منطقه وجود دارد و گاه عسل آویشن آن نیز بهعنوان عسل تک گیاه در بازار مشاهده میشود. (خواص عسل آویشن را قبلاً توضیح دادیم.) رنگ عسل کردستان در اغلب موارد زردِ مایل به قرمز و در بعضی سالها قرمز روشن است.
خواص اصلی عسل کردستان عبارت است از: رقیقکنندهی خون، درمان مشکلات کلیوی و گوارشی.
انواع عسل با توجه به پوشش گیاهی منطقه
طبقهبندی دیگری که در مورد انواع عسل طبیعی مرسومتر است؛ بر اساس نوع گلهایی است که زنبورها از آن برای تهیهی عسل استفاده میکنند که خود سه حالت دارد:
عسل چند گلی (جنگلی)
گاهی عسل، حاوی شهد چندین نوع گل مختلف است و متعلق به شهد گل خاصی نیست لذا به آن عسل مخلوط یا عسل چند گلی گفته میشود. توجه داشته باشید که طعم چنین عسلهایی میتواند از سالی تا به سال دیگر تا حدی متفاوت باشد و همیشه دارای یک طعم کاملاً ثابت نخواهند بود. خود این نوع عسل در ضمن میتواند بهاره یا پاییزه باشد.
عسل مخلوط (چهل گیاه)
بعضی وقتها زنبورداران با شیوههایی خاص چند نوع عسل را باهم مخلوط میکنند تا نوعی عسل که کیفیتی مشخص و ثابت داشته باشد به دست بیاورند. به این نوع عسل اصطلاحاً عسل مخلوط یا عسل چهل گیاه گفته میشود.
عسل تکگل
گاهی در مکانهای عسل خیز، نوعی گل و گیاه؛ پوشش گیاهی اصلی آن منطقه را تشکیل میدهد و درنتیجه عسل بهدستآمده از منطقهی مذکور بر عناصر موجود در یک نوع گل خاص استوار میشود. چنین حالتی بیشتر در عسلهای مناطق کوهستانی وجود دارد؛ البته عسل تکگل فقط شهد حاصل از یک گل نیست بلکه به این معنی است که شهد یکی از گلها در آن، بیشتر از سایر انواع گلها موجود است. در ضمن، خود این عسل میتواند بهاره یا پاییزه باشد.
بنا به اعتقاد برخی افراد شاید اساس نامگذاری عسل تکگل مربوط به سال ۱۹۴۸ از طرف مؤسسهی «فائو» F.A.O (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) و توسط پزشکی به نام دکتر «هریک» باشد که اعلام کرد: «نمیتوان عسل را بر اساس نام گیاه نامگذاری کرد، مگر در جایی که پوشش گیاهیِ منطقه منحصر به یک گیاه یا تکگلی باشد.»
اگر به دنبال فوایدی مشخص و خاص در عسل هستید؛ بهتر است برای یافتن سریعتر عسل موردنیازتان در بین انواع عسل تکگل به جستجو بپردازید.
یادآوری این نکته ضروری است که عسلهای بهاره و پاییزه هریک میتوانند تکگل یا مخلوط باشند.
در اینجا بد نیست که اصلیترین خاصیت عسلهای تکگل و نیز رنگ غالب آنها را توضیح دهیم. توجه داشته باشید که خواص عمومیِ عسلها در هریک از انواع عسل تکگل نیز بهوفور یافت میشود و ما در این مقاله فقط اصلیترین خاصیت هر عسل تکگل را ذکر میکنیم:
عسل اقاقیا: درمانکنندهی ورمهای لولهی گوارش و ضد دیابت است (به رنگ آبگون و زلال).
عسل آویشن: درمانکنندهی سرفه، زخم معده، خستگی و ضعف است (به رنگ قرمز).
عسل اکلیل کوهی: درمانکنندهی افسردگی، نارسایی کبد، خستگی، دوران نقاهت، ورم معده، سنگ صفرا و ضعف است (به رنگ سفید یا کهربائی روشن).
عسل گندمسیاه: یکی از انواع عسل، مفید برای ایام بارداری، شیر دادن، درمان بیماریهای عروقی و رفع کمبود مواد معدنی (به رنگ قهوهای تیره یا زرد تیره).
عسل تمشک: درمانکنندهی انواع گلودرد، ورم گلو، حلق و حنجره و برونشیت است (سفیدرنگ).
عسل گل آفتابگردان: درمانکنندهی بیماریهای قلب و عروق خونی، دستگاه گوارش، ریه و کلیه است (به رنگ زرد روشن).
عسل شبدر: یکی دیگر از انواع عسل و مناسب برای افرادی که تلاشهای فیزیکی زیاد و طولانی دارند (به رنگ روشن یا بیرنگ).
عسل اسطوخودوس: درمانکنندهی انگلهای رودهای، تب، سردرد، میگرن، بیخوابی و ناراحتیهای مجاری تنفسی است (به رنگ تقریباً طلایی).
عسل بلوط: پیشگیری و درمانکنندهی اختلالات گردش خون، واریس، ضعف و کمخونی است (تیرهرنگ).
عسل مریمگلی: پیشگیری و درمانکنندهی ضعف، افسردگی، فشارخون و کمخونی است (به رنگ کهربائی روشن یا طلایی تیره)
عسل زیرفون: درمانکنندهی سرماخوردگی، بیخوابی، ناراحتی اعصاب و آرامبخش قلب است (به رنگ سبزِ متمایل به زرد).
عسل اکالیپتوس: درمانکنندهی عفونتهای معده، انگلهای روده، سیاهسرفه و برونشیت است (تیرهرنگ).
عسل گون: یکی از انواع عسل که درمانکنندهی ورم پروستات، التهاب مثانه، سنگهای ادراری و رماتیسم است (به رنگ زرد).
انواع عسل با توجه به ترکیبات آن
عسل خوراکی (تغذیهای)
در ساخت عسلِ موسوم به خوراکی، هم از مقداری شهد گل و هم از مقداری شیرهی خرما یا شکر استفاده میشود ولی چون بههرحال برخی از آنزیمهای معدهی زنبور در آن وجود دارد دارای بعضی خواص عسل طبیعی است. متأسفانه این نوع از عسل، در بسیاری موارد بهعنوان عسل طبیعی عرضه میشود.
عسل طبی
عسل طبی در حقیقت همان عسل طبیعی واقعی است که در آن هیچ نوع شهد مصنوعی استفاده نشده و بسته به نوع گل و گیاهان منطقهی عسل خیز میتواند خواص متفاوتی داشته باشد. این نوع عسل، گران قیمتتر است.
عسل ارگانیک (وحشی)
عسل ارگانیک درواقع نوعی از عسل طبی است که علاوه بر اینکه هیچ نوع شهد مصنوعی در آن به کار نرفته بلکه هیچ نوع دارویی نیز برای زنبورهای عسل آن به کار گرفته نشده و همچنین بسیار دورتر از محل زندگی انسانها به وجود آمده. قیمت این نوع عسل بسیار گران است.
تاکنون در بین انواع عسل، گرانقیمتترینشان مربوط به کشف کندوهایی در شمال ترکیه در منطقهای موسوم به «آرتوین» در یک غار در عمق 1800 متری زمین بوده است. عسلها به فرانسه ارسال شدند و آزمایشگاههای فرانسه تأیید کردند که آن عسلها ازنظر کیفیت، بهترین نوع عسل شناختهشده در جهان هستند و سرشار از انرژی محسوب میشوند.
کاشف این عسل، زنبورداری به نام «گونای گوندوز» بود که تا سه نسل از نیاکانش زنبوردار بودهاند. به گزارش خبرگزاریهای متعددی او هر کیلو از این عسل را در سال 2009 به قیمت 6800 دلار فروخت! و این گرانترین عسل دنیا تابهحال بوده است!
عسل تقلبی
این نوع عسل از قندهای طبیعی و حتی مصنوعی ساخته میشود و گاهی از خود قند و شکر هم برای بدن انسان مضرتر است.
عسل سمی
این هم یکی از انواع عسل است ولی نترسید؛ چون عسل سمی بسیار نادر است و تنها گیاهی که عسل حاصل از آن میتواند انسان را مسموم کند درختچهای است که در زبانِ «شونا» به آن «چاما اِدافنی کِهیلاتی مِنِچ» (Chama edaphne cahyeulata moench) گفته میشود! گلوکزید تولیدشده از این گیاه برای انسان سمی است ولی برای خودِ زنبورعسل سمی نیست.
از سوی دیگر، برخی گیاهان هم هستند که برای انسان سمی هستند ولی عسل حاصل از آن گیاهان برای انسان سمی نیست؛ مانند گل پنجه اعلی، شوکران، بنکدانه، گل انگشتانه، خرزهره.
جمعبندی انواع عسل
- گاهی انواع عسل برحسب زمان، مثل عسل بهاره و پاییزه و گاه بر طبق مکان تولید، مثل عسل دماوند و… نامگذاری میشوند.
- عسل مخلوط، حاصل ترکیب چند نوع عسل توسط زنبورداران است و عسل جنگلی از شهد گلهای مختلف و عسل تکگل از شهد یک نوع گل که در منطقهای زیادتر یافت میشود؛ به دست میآیند.
- عسل خوراکی که متأسفانه اغلب اوقات به نام عسل طبیعی عرضه میشود؛ مخلوطی از شهدهای طبیعی و شیرهی خرما یا شکر است اما توسط زنبورهای عسل فراوری میشود و دارای برخی از فواید عسلِ واقعاً طبیعی است.
- عسل طبی درواقع همان عسل طبیعی است که در شهد آن هیچ مواد مصنوعی وجود ندارد. این نوع عسل، گرانقیمتتر است.
- عسل ارگانیک همان عسل وحشی است که نه در شهد آن مواد مصنوعی به کار رفته و نه دارویی در مورد زنبورهای تولیدکنندهی آن مصرف شده و بسیار دور از مکان انسانها بهطور کاملاً وحشی به وجود آمده و دارای خواص درمانی فوقالعادهای است. این نوع عسل، قیمت بسیار بیشتری دارد.
در مقالهای دیگر به بررسی انواع عسل طبیعی در جهان خواهیم پرداخت.
جمع بندی
عسل به علت داشتن آنتیبیوتیک و آنزیم دیاستاز ضد میکروب میباشد.همچنین آنتیآکسیدانهای موجود در آن برای سلامت قلب و عروق مفید است. صمغ موجود در عسل از سفت شدن دیواره عروق جلوگیری کرده و حالت ارتجاعی آنها را افزایش میدهد و با خونرسانی بهتر به مغز و اعصاب به افزایش حافظه و یادآوری بهتر کمک میکند.
برای تشخیص عسل طبیعی بلوری شده، از شبه عسل تقلبی شکرک زده باید دانست تنها عسل طبیعی میتواند کم کم و به مرور زمان کدر و ته نشین شود و رسوب کند و شکرک آن مانند شکرک طبیعی شیرهی خرما نرم بوده و هنگام خوردن ممکن است اندکی زبری داشته باشد، اما هیچ گونه صدایی زیر دندان احساس نمیشود. اما شکرک شبه عسل تقلبی مثل نبات سفت بوده و به سختی با قاشق جدا میشود و موقع خوردن مانند دانههای آب نبات، شکر و مربای شکرک زده زیر دندان صدا میدهد و مثل شکلات به دندانها میچسبد.
برای پیشگیری از زخم معده باعسل نیاز است هر روز قبل از وعده های غذایی عسل مصرف شود تا از خاصیت پوشش دهی آن بر جداره معده و همچنین خاصیت از بین بردن باکتری های هلیکوباکتر بهره بگیرید و معده را مقاوم کنید. همچنین توصیه می شود عسل رابه همراه موم آن مصرف کنید چراکه موم می تواند یک لایه اضافی برجدار معده ایجاد کند و از بافت آسیب دیده در مقابل اسید معده محافظت کند.
